Μέχρι το Πάσχα

Τρίτη 16 Απριλίου 2013

Τα εμβατήρια της Μεγάλης Εβδομάδας των Τριών Φιλαρμονικών της πόλης της Κέρκυρας.

  Βρισκόμαστε μία ανάσα πριν τη Μεγάλη Εβδομάδα… Λίγο πριν αντηχήσουν στα καντούνια τα επιβλητικά και τόσο μελωδικά θρησκευτικά και πένθιμα εμβατήρια, τα οποία αποδίδονται εξαιρετικά από τις φιλαρμονικές της πόλης. Κομμάτια τα οποία είναι τόσο συνυφασμένα με την τοπική κουλτούρα.. Το άκουσμά τους είναι απαραίτητο και άμεσα συνδεδεμένο ακόμα και με τη λιτάνευση του σεπτού σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα. Κάθε φιλαρμονική ερμηνεύει κάθε marcia (όπως ονομάζονται τα εμβατήρια αυτά στη μουσική ορολογία) με το δικό της ξεχωριστό τρόπο. Ας ταξιδέψουμε λοιπόν στα ακούσματα των Φιλαρμονικών μας…
  Ξεκινάμε με τη νεότερη φιλαρμονική της πόλης, τη Φιλαρμονική Ένωση «Καποδίστριας». Τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά τη διάρκεια της πένθιμης πομπής ερμηνεύονται εκπληκτικά δύο πανέμορφες marcia funebre: Η Sventura και το Πεπρωμένο. Η Sventura (απώλεια) γράφτηκε από το συνθέτη Giuseppe Mariani για την κηδεία του βασιλιά Ουβέρτου του Ά, ο οποίος την 29η Ιουλίου του 1900 έπεσε θύμα δολοφονικής επίθεσης στο Μιλάνο. Τα στοιχεία σχετικά με τη Sventura δίνονται με κάποια επιφύλαξη καθώς εξακολουθούν να ανιχνεύονται ανακρίβειες σχετικά με τη ζωή του συνθέτη και τον ακριβή λόγο σύνθεσης της μάρτσιας. Ωστόσο, η πένθιμη πομπή της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινά με τον καλύτερο τρόπο.. Οι νότες που απελευθερώνονται φανερώνουν οργή και πόνο, δικαιολογώντας με τον καλύτερο τρόπο την ονομασία της μάρτσιας: απώλεια… Και η απώλεια είναι κάτι το τραγικό και μη υποφερτό… Όλο το κομμάτι αποτελεί ένα μεγαλόπρεπο θρήνο, ενώ η βαρυτονία προκαλεί δέος στους ακροατές…
  Σειρά έχει η marcia funebre Το Πεπρωμένο, δια χειρός του αρχιμουσικού της «Καποδίστριας» Μιχάλη Μιχαλόπουλου. Η μάρτσια γράφτηκε το 1996 εις μνήμη του αρχιμουσικού Δημητρίου Δαπέργολα και είναι ιδιαίτερα αγαπητή στους μουσικούς της μπάντας. Η μελωδία των ξύλινων πνευστών μπλέκεται μοναδικά με τη θλιμμένη συνοδεία των χάλκινων, χαρίζοντας στο κομμάτι θλίψη και πόνο. Είναι η «σφραγίδα» της «Καποδίστριας» στο πένθιμο βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής… Η αλλαγή τόνου στο κομμάτι αποδεικνύει το γεγονός ότι πάντα μία νέα ελπίδα γεννιέται μέσα απ’ τις στάχτες και τα συντρίμμια…
  Και ενώ η «Καποδίστριας» με τις χρυσοκόκκινες στολές απομακρύνεται, σειρά έχει η Φιλαρμονική Εταιρεία «Μάντζαρος» (όντας μέλος της φιλαρμονικής, συγχωρέστε με αν δεν είμαι τόσο αντικειμενική στις περιγραφές μου!). Το μελαγχολικό βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, και ενώ ο ήχος του Πεπρωμένου είναι ακόμα διάχυτος στη μεθυστική ατμόσφαιρα της βραδιάς, οι νότες της marcia funebre του αείμνηστου αρχιμουσικού της «Μπλε», Στέφανου Δολιανίτη και του Giuseppe Verdi έρχονται να συμπληρώσουν το μουσικό σκηνικό. Η φιλαρμονική μας ξεκινά πάντα με τη marcia του Στέφανου Δολιανίτη. Και ενώ το θαλασσινό αεράκι στα Μουράγια (πάντα φυσά σ’ αυτό το σημείο…) μας παίρνει τις φούντες, ακούγονται οι πρώτες θλιμμένες νότες από τη βαρυτονία. Μπροστά μας, απλώνεται το Λιστόν βαμμένο στα μωβ. Οι γραμμές της «Μπλε» ανοίγουν και είμαστε έτοιμοι για τη marcia funebre του Giuseppe Verdi. Η εισαγωγή, σκληρή και απότομη, σαν ξέσπασμα. Όσο όμως η μελωδία κυλά, το ξέσπασμα γίνεται ένας απαλός θρήνος, εκφράζοντας ένα μεγάλο «γιατί»…. Ο Verdi άλλωστε, πάντα «μιλούσε» στις ψυχές των Μαντζαριτών….
  Και ύστερα… ακούγεται ο πένθιμος ήχος της καμπάνας… Είναι η στιγμή της Παλαιάς φιλαρμονικής… Η στιγμή για το υπέροχο Adagio του Tomaso Albinoni. Το πασίγνωστο μπαρόκ κομμάτι του Ενετού συνθέτη, το οποίο διαμορφώθηκε ειδικά για το βράδυ αυτό από τον πρώην αρχιμουσικό της μπάντας, Δημήτριο Κάφυρη. Το Adagio βρέθηκε σε πολλές διαφορετικές μουσικές εκδοχές στην Κρατική Βιβλιοθήκη της Δρέσδης. Ο Giazotto, ο οποίος ανακάλυψε το κομμάτι θεώρησε ότι το έργο γράφτηκε για εκκλησιαστικό όργανο και έκανε τις απαραίτητες προσθήκες. Μπαρόκ κομμάτι, με συγκεκριμένο ρυθμό και μελωδία, αποτελεί την πινελιά της Παλαιάς φιλαρμονικής στο ωραιότερο και γοητευτικότερο βράδυ του χρόνου…
  Ξημερώνοντας το Μέγα Σάββατο, όλοι οι μουσικοί, ανεξαρτήτου φιλαρμονικής περιμένουμε με ανυπομονησία να ερμηνεύσουμε τα ομορφότερα κομμάτια του έτους… Δε νομίζω ότι υπάρχει μουσικός ο οποίος να μπορεί να κοιμηθεί το προηγούμενο βράδυ από την προσμονή, ακόμα και αν η κούραση βαραίνει τα βλέφαρά του. Για να μην αναφέρουμε τους μουσικούς οι οποίοι ταξιδεύουν συχνά και ολόκληρη τη νύχτα, μόνο και μόνο για να βρεθούν το ευλογημένο αυτό πρωί στο νησί μας και να φορέσουν τη στολή της φιλαρμονικής… Όσο επιβλητικό και μυστηριώδες είναι το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, τόσο μελαγχολικό και γαλήνιο είναι το πρωινό του Μεγάλου Σαββάτου. Οι μυρωδιές του λιβανιού, της πασχαλιάς, της δάφνης και της βιολέτας είναι διάχυτες στον ανοιξιάτικο αέρα. Την πομπή ανοίγει και πάλι η «Καποδίστριας» με το δεύτερο μέρος από την 3η Συμφωνία του Beethoven: Την περίφημη «Ηρωική», η οποία αποτελούσε και το αγαπημένο έργο του συνθέτη. Η Ηρωική γράφτηκε το 1803, την περίοδο που στην πολιτική σκηνή της Ευρώπης μεσουρανούσε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Η σαρωτική δύναμη του Ναπολέοντα οδήγησε στην υπογραφή της συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο το 1797, η οποία παραχωρούσε στη Γαλλική Αυτοκρατορία το Βέλγιο, ορισμένες περιοχές του Ρήνου αλλά και τα Ιόνια Νησιά, καθώς η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας αποτελούσε πλέον παρελθόν. Ο Beethoven αρχικά θαύμαζε το Ναπολέοντα για το δυναμισμό του και μάλιστα, του αφιέρωσε και τη Συμφωνία. Όταν όμως αντιλήφθηκε τις πραγματικές προθέσεις του δικτάτορα ανακάλεσε την αφιέρωση αναφωνώντας ότι «Ως κι αυτός λοιπόν δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας κοινός θνητός! Τώρα θα τσαλαπατήσει τα δικαιώματα του ανθρώπου και θα γίνει τύραννος!». Η μάρτσια αποτελεί ανεκτίμητη άυλη περιουσία για την «Καποδίστριας». Οι φλογερές στολές λάμπουν κάτω από τον ήλιο και θα έλεγε κανείς ότι συνδυάζονται και δένουν αρμονικά με το αριστούργημα του θυελλώδους Beethoven…
  Ώσπου.. η «Μπλε» έχει μόλις ανοίξει τις γραμμές τις από τις Κάρντε Λ’ Άκουες μ΄ ένα κομμάτι το οποίο δεν περιγράφεται με λόγια… Με το «σήμα κατατεθέν» της, την Caldae Lacrimae… Έργο ενός άσημου και άγνωστου φραγκισκανού μοναχού, του Cesare de Michelis, η μάρτσια αυτή αποτελεί για μας τους Μαντζαρίτες κάτι το ανεκτίμητο.. Και όπως έχω αναφέρει ξανά.. δε γνωρίζουμε αν ο Cesare de Michelis κατά τη διάρκεια της ζωής του έγραψε άλλα κομμάτια. Πάντως, ακόμα και αν η Caldae Lacrimae αποτελεί το μοναδικό… σίγουρα θα πρέπει να ήταν πολύ υπερήφανος για αυτό… Και κάπου κοντά στο Μποσκέτο, αφήνουμε για λίγο την Caldae Lacrimae. Τη θέση της παίρνει η μάρτσια που δεν τραγουδιέται, για να χρησιμοποιήσω τη φράση του αείμνηστου αρχιμουσικού μας Στέφανου Δολιανίτη, τη marcia funebre του Δημητρίου Ανδρώνη. Η μάρτσια αυτή είναι διαφορετική. Δεν έχει τη μορφή σπαραγμού. Δεν είναι καν θρήνος. Είναι περισσότερο κάτι σαν παράπονο, σαν βουβός πόνος.. Σαν τη ζωή του Ανδρώνη. Δε διέθετε δυναμικό χαρακτήρα, για αυτό πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην αφάνεια. Σπούδασε στη Νάπολη και δίδαξε για ένα διάστημα και στην Παλαιά φιλαρμονική, απανωτές όμως ατυχίες στάθηκαν εμπόδιο στη ζωή του, και λόγω του κλειστού, αλλά ευγενικού χαρακτήρα του δε μπόρεσε να τις αντιμετωπίσει. Ένα πρωινό, ο Ανδρώνης εξαφανίστηκε. Άλλοι λένε ότι έπεσε θύμα δολοφονίας στην πόλη Francavilla της Ιταλίας. Άλλοι, ότι αυτοκτόνησε στο Μποσκέτο, ακριβώς στο σημείο όπου η «Μπλε» παίζει τη μάρτσιά του. Όποια και να είναι η αλήθεια, ο Ανδρώνης ζει μέσα από τις παρτιτούρες του…
  Και τέλος.. ακολουθεί η Παλαιά με το δικό της εμβληματικό κομμάτι. Τον περίφημο Amleto. O συνθέτης του κομματιού, Franco Faccio γεννήθηκε το 1840 στη Γένοβα της Ιταλίας (σαν σύμπτωση: χρονιά ίδρυσης της Παλαιάς φιλαρμονικής!). Το 1865, στο θέατρο Carlo Felice της Γένοβας δόθηκε η πρεμιέρα της όπερας Amleto , η οποία στηριζόταν στο αριστούργημα του William Shakespeare «Άμλετ». Το εμβατήριο που ερμηνεύει η Παλαιά σήμερα, στην όπερα του Faccio συνόδευε τον τραγικό και μυστηριώδη θάνατο της Οφηλίας, η οποία αυτοκτόνησε τραγουδώντας σ’ ένα ποτάμι, αφήνοντας το νερό να την παρασύρει. Το πώς κατέληξε το συγκεκριμένο μουσικό κομμάτι στο αρχείο της Παλαιάς, παραμένει άγνωστο. Ωστόσο, υπάρχουν αναφορές ότι η Παλαιά φιλαρμονική ερμήνευσε τον Αμλέτο κατά τη διάρκεια της κηδείας του βασιλιά Γεωργίου Ά το 1913. Σήμερα, θεωρείται το πιο γνωστό και αγαπημένο κομμάτι της Παλαιάς. Ακολουθεί μία συγκεκριμένη μελωδία, ενώ η βαρυτονία ακολουθεί σαν ηχώ.. Σαν τραγικές σκέψεις που δε μπορούν να σβήσουν και στριφογυρίζουν σαν ανεμοστρόβιλος…
  Αυτή είναι η μουσική παράδοση της Μεγάλης Εβδομάδας στην πόλη της Κέρκυρας.. Κάθε φιλαρμονική αφήνει το δικό της σημάδι στις λιτανείες και τις θρησκευτικές εκδηλώσεις των ημερών. Και όπως αναφέρει ο χρονικογράφος Παύλος Παλαιολόγος «Η μουσική για την Κέρκυρα είναι ο επιούσιος. Δεν την επέφερε ο σνομπισμός. Αποτελεί ανάγκη. Τους είναι απαραίτητη όπως ο αέρας που αναπνέουν. Ο Κερκυραίος κατέχει την τέχνη του ακροατού γιατί κατέχει την ψυχή της μουσικής. Την ξέρει και την αισθάνεται…».

*Ευχαριστώ πολύ τον κ. Γιώργο Ζούμπο για τις πολύτιμες πληροφορίες του.

Τζέμα Δεσύλλα

Φοιτήτρια Τμήματος Ιστορίας - Ιονίου Πανεπιστημίου


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου